Financiële samenvatting

Inleiding
Uit de voorliggende begroting blijkt een overschot voor 2022 van € 451.000. Dat overschot is het gevolg van extra rijksmiddelen voor jeugdzorg en vanuit de meicirculaire, alsmede door het pakket maatregelen dat wij zelf voorstellen om de kosten te beheersen. Dat overschot is ook nodig om een aantal nog niet of niet geheel in deze begroting verwerkte ambities in te vullen, zoals de verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed en de huisvesting van de nieuwe organisatie.

Het meerjarig beeld van de begroting van Voorschoten is positief, maar blijft kwetsbaar door externe, moeilijk te beïnvloeden risico’s zoals jeugdhulp, de herijking van het gemeentefonds en effecten van de coronacrisis. De meerjarig kwetsbare financiële positie betekent dat de gemeente Voorschoten haar ambities met beperkte middelen moet realiseren, dan wel die ambities naar beneden moet bijstellen en/of temporiseren.
Over een aantal ambities kan vanzelfsprekend pas een besluit worden genomen als de claim duidelijk is en als er meer zekerheid ontstaan is over de mate waarin herijking van het gemeentefonds onze structurele financiële ruimte verkleint. Naar verwachting ontstaat daarover in december/januari meer zekerheid.

Belangrijke ontwikkelingen
Bij de gemeente Voorschoten speelt een groot aantal ontwikkelingen waarvan de financiële consequenties nog onzeker zijn. Een deel betreft ambitie en een deel autonome ontwikkelingen. In de septembercirculaire 2021 krijgen we over de rijksbijdrage meer duidelijkheid. Hieronder volgen, niet-uitputtend, een aantal belangrijke ontwikkelingen:

Herijking gemeentefonds
De gemeente Voorschoten heeft in haar meerjarenbegroting rekening gehouden met mogelijk negatieve gevolgen van de herijking gemeentefonds. De opbrengsten voor Voorschoten uit het gemeentefonds zullen naar verwachting structureel dalen. Op basis van de laatste indicaties zal in 2023 de uitkering jaarlijks met € 385.000 afnemen (€ 15 per inwoner). Momenteel beraden de VNG en de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) zich over dit voorstel, alvorens het kabinet een definitief besluit zal nemen. Dat maakt de definitieve uitkomsten van dit voorstel in hoge mate onzeker. In de begroting 2022 is een stelpost opgenomen die voor 50% rekening houdt met bovengenoemde effecten, de andere 50% wordt benoemd als risico in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.

Corona
De door het kabinet genomen maatregelen zijn inmiddels grotendeels afgebouwd. De langetermijneffecten van corona op onze inwoners en bedrijven zijn nog onzeker. Uiteraard blijven we alert op nieuwe ontwikkelingen zodat we indien nodig opnieuw maatregelen kunnen treffen.

Jeugdhulp en WMO
De kosten voor jeugdhulp en WMO blijven stijgen. Dit is grotendeels het gevolg van een tekort aan rijksmiddelen en beperkte beleidsvrijheid op beide terreinen. Naar aanleiding van het oordeel van de arbitragecommissie over de tekorten in jeugdzorg is het rijk over de brug gekomen met een toezegging tot structureel extra middelen voor jeugdzorg. Gemeenten krijgen voor 2022 ruim 1,3 miljard euro extra om tekorten in de jeugdzorg te dekken. Het verschil met de 1,9 miljard die de arbitragecommissie nodig vond, zit hem in de al eerder toegezegde 300 miljoen en de maatregelen die gemeenten nemen om volgend jaar 214 miljoen te besparen op de jeugdzorg. Het nieuwe kabinet krijgt het advies om vanaf 2023 het oordeel van de arbitragecommissie te volgen. 
Het rijk en gemeenten gaan op korte termijn afspraken maken over een hervormingsagenda. Het doel hiervan is dat het jeugdstelsel op den duur beter gaan werken en financieel houdbaar worden. Vooruitlopend op deze hervormingsagenda zijn voor Voorschoten al enkele kostenbesparende maatregelen aangekondigd, zo wordt de inzet van praktijkondersteuners gecontinueerd en zijn er plannen om de toegang voor jeugd verder te verbeteren.

Inzake de WMO zijn er geen toezeggingen inzake extra middelen. De WMO-uitgaven stijgen nog harder dan de kosten voor de jeugdzorg. Deze stijging wordt met name veroorzaakt door het grotere beroep op huishoudelijke hulp en de toenemende vergrijzing. Ook op het gebied van de WMO wordt er hard gewerkt aan maatregelen om deze kosten naar beneden te krijgen. Daarnaast wordt de formatie van het nieuwe kabinet en de mogelijke gevolgen daarvan voor het abonnementstarief nauwlettend in de gaten gehouden.

Ambities

Wij vinden het belangrijk om een aantal ambities te realiseren. Samengevat hebben we het in grote lijnen dan vooral over woningbouw, verduurzaming, sociaal domein (Jeugd en Wmo) en voorzieningen. Uitgangspunt voor onze ambities is het coalitieakkoord “Duurzaam vooruitstrevend”, waarvan een aantal belangrijke onderdelen inmiddels is gerealiseerd.

Woningbouw
Tot 2040 groeit de bevolking met ongeveer tien procent. Bovendien moeten we de achterstand in de bouwvoorraad wegwerken om zo de wachtlijsten aan te pakken. Dat plaatst Voorschoten voor een stevige opgave. We willen aan het einde van deze raadsperiode de planvorming voor 500-600 woningen afgerond hebben. We bouwen voor elke portemonnee, met veel aandacht voor jongeren, ouderen en starters.

Duurzaamheid
We streven naar een energieneutraal Voorschoten in 2050. Dat doen we onder meer door inzet van wijkambassadeurs en kennisuitwisseling te stimuleren. Ook willen we investeringen in verduurzaming aanjagen en ons eigen vastgoed verduurzamen.

Sociaal Domein
Ieder kind en iedere jongere heeft recht op jeugdhulp wanneer dat nodig is. We geven uitvoering aan het beleidsplan sociaal domein en bestrijden eenzaamheid van ouderen en jongeren. We houden scherp toezicht op de uitvoering van de huishoudelijke ondersteuning. We zijn daarnaast bezig met het omklappen van het sociaal domein van de Haagse naar de Leidse regio. We proberen daarbij te voorkomen dat inwoners van het kastje naar de muur worden gestuurd.

Voorzieningen
Onze ambitie is om de voorzieningen overeind te houden. Te denken valt aan het zwembad, bibliotheek, sportvoorzieningen, buurthuizen en cultuur.

Aantrekkelijk centrum
We willen een aantrekkelijk levendig centrum creëren met een gevarieerd winkelaanbod, voldoende ruimte voor voetgangers en waar ook plaats is voor evenementen.

Investeringsagenda
Een hoofdlijn is daarnaast om bij onze investeringsagenda de balans tussen beschikbaar geld en capaciteit opnieuw in te regelen. Dit wordt meegenomen in nieuwe beheerplannen.

Nieuwe organisatie
Tegen die achtergrond en het verder inrichten van de nieuwe organisatie (inclusief de daarbij behorende huisvesting) kijken we naar de financiën.

Van kadernota naar begroting

Met de gemeenteraad is overeengekomen de kadernota als ‘het moment’ aan te wijzen om integrale afwegingen te maken tussen de beleidsmatige voornemens en de daarvoor beschikbare financiële ruimte. In 2022 is mede vanwege de onzekerheden omtrent de rijksmiddelen gekozen voor een kaderbrief. Het financieel meerjarenbeeld zag er met de gepresenteerde ontwikkelingen bij de kaderbrief op 8 juli 2021 als volgt uit:

Tabel Recapitulatie ontwikkelingen kaderbrief 2022

Terugblik kadernota
Voorschoten zag zich op het moment van behandeling van de kadernota geconfronteerd met een aantal ontwikkelingen die de begroting raakten. Het betroffen voornamelijk zaken die zich buiten de eigen invloedssfeer bevonden. Het ging om autonome ontwikkelingen als bijvoorbeeld de onzekerheid rondom de herverdeling van het gemeentefonds vanaf 2023 en de onzekerheden omtrent de extra rijksmiddelen voor jeugd.
Een aantal van die onderwerpen zijn in de kadernota gekwantificeerd en maken onderdeel uit van financiële ontwikkelingen zoals in de tabel hierboven gepresenteerd. Een aantal van die onderwerpen spelen in de begroting nog steeds en zijn nog niet te kwantificeren.

Het college biedt de gemeenteraad de voorliggende (structureel en reëel sluitende) begroting aan en zal in het volgende hoofdstuk nader toelichten hoe dit tot stand is gekomen.

Ontwikkelingen na kadernota

De gemeente Voorschoten heeft een structureel sluitende begroting voor de komende jaren.

Het meerjarenbeeld start met de begrotingspositie zoals vermeld in de kaderbrief 2022. In de raadsvergadering van 8 juli 2021 bent u ook geïnformeerd over de gevolgen van de door het Rijk uitgebrachte meicirculaire 2021. Na deze raadsvergadering hebben zich ook (financiële) ontwikkelingen voorgedaan die verwerkt zijn in deze begroting.  Hieronder treft u het meerjarenbeeld aan van de begroting 2022 en een toelichting op de ontwikkelingen na de kadernota 2022.

Tabel Ontwikkelingen meerjarenbegroting 2022-2025

De raadsbesluiten zijn verwerkt tot en met de raadsvergadering van 15 juli 2021. De in kaart gebrachte ontwikkelingen na de kadernota laten voor 2022 een positief begrotingssaldo zien van
€ 450.829. Hieronder worden de verschillende mutaties na kadernota toegelicht.

Correctie inzet stelpost indexering
Op 3 september 2021 hebben we van de toezichthouder een opmerking ontvangen inzake een maatregel bij de kaderbrief begroting 2022. Het betreft hier de halvering prijscompensatie, waarbij werd voorgesteld om de algemene indexatie voor 50% toe te passen, en voor 50% in te zetten als bezuiniging. Provincie beschouwt deze halvering van de indexering niet als reëel, tenzij hier concrete bezuinigingsmaatregelen aan ten grondslag liggen. Als de gemeente het wil hernoemen naar een kaasschaaf bezuiniging, moet de gemeente aantonen dat dit realiseerbaar is, en kan maar eenmalig worden toegepast. Omdat op dit moment niet noodzakelijk is om deze maatregel toe te passen om tot een sluitende begroting te komen is deze gecorrigeerd.

Rentevoordeel
Bij de kaderbrief is uitgegaan van een positief renteresultaat van € 50.000 per jaar. Op basis van de huidige financieringsplanning blijkt dit resultaat nog iets positiever.

Extra rijksmiddelen jeugdzorg
Na het verschijnen van de kaderbrief is er meer duidelijk geworden over de extra rijksmiddelen voor jeugdzorg. De structurele bekostiging vanaf 2023 is overgelaten aan het nieuwe kabinet. Vanuit de koepels (IPO en VNG) is erop aangedrongen dat gemeenten in hun meerjarenbegroting wel alvast rekening kunnen houden met extra structurele middelen vooruitlopend op de definitieve besluitvorming door het kabinet. In gezamenlijkheid hebben het Rijk, IPO en VNG hierover nu afspraken gemaakt. Concreet betekenen de afspraken dat gemeenten vanaf 2023 75% van de toegezegde extra middelen in hun meerjarenbegroting mogen opnemen als stelpost. Ook de provinciale toezichthouders merken deze middelen - in de lijn van de eerder toegestane € 300 miljoen – aan als structureel dekkingsmiddel.
In de kaderbrief was al een voorschot genomen op de extra middelen, waarbij enige voorzichtigheid was toegepast. Dat leidt nu tot een positieve bijstelling in de begroting 2022.

Stelpost Hervormingsagenda Jeugd
Het voordeel op de extra rijksmiddelen jeugd voor 2022 is verwerkt in een stelpost Hervormingsagenda. Uiterlijk 31 december 2021 zal het Rijk de gemeenten informeren over de definitieve hervormingsagenda. Dit kan leiden tot nieuw te nemen maatregelen, waarvoor met de vorming van de stelpost al geld wordt gereserveerd.

Herijking gemeentefonds
Begin 2021 werd een herverdeling gemeentefonds voorgesteld die zou leiden tot een voordeel van € 1 per inwoner van Voorschoten. Op basis van deze informatie is bij de kaderbrief 2022 besloten om de eerder opgenomen stelpost Herijking te laten vervallen.

Op 9 juli jl. heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) een aangepast verdeelvoorstel voor het gemeentefonds voorgelegd aan de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Het aangepaste voorstel liet een nadeel zien van € 49 per inwoner van Voorschoten, wat neerkomt op circa € 1,2 miljoen. Op 12 augustus 2021 hebben de fondsbeheerders de ROB en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) geïnformeerd over de uitkomsten van de actualisatie van het voorstel voor de nieuwe verdeling van de middelen in het gemeentefonds van 2017 naar 2019. Deze actualisatie laat een nadeel zien van € 89 per inwoner voor Voorschoten, ofwel € 2,1 miljoen.
Het verdeelvoorstel wordt vanaf 1 januari 2023 stapsgewijs ingevoerd, zodat gemeenten voldoende tijd hebben om zich aan te passen aan de nieuwe financiële situatie. Hierbij zijn de herverdeeleffecten gemaximeerd tot € 15 per inwoner per jaar en maximaal € 60 tot en met 2026. Dat betekent dat Voorschoten van 2023 ca. € 385.000 minder aan algemene uitkering uit het gemeentefonds ontvangt, oplopend tot € 1,5 miljoen in 2026.

Er zijn geen vastgestelde richtlijnen hoe om te gaan met de huidige indicaties rondom herijking gemeentefonds. Het geldende kader vanuit provincie is dat in de begroting 2022 wel vooruitgelopen kan worden op eventuele nadelen (voorzichtigheidsprincipe) maar niet op eventuele voordelen. Bij de huidige begroting is een stelpost opgenomen waarbij de effecten voor 50% worden gedekt. Door de helft in te dekken, gaan we uit van het gemiddelde tussen de uitschieters van de afgelopen jaren waarin over herziening wordt gesproken. De overige 50% is opgenomen in de risicoparagraaf van de begroting.

Vrijval stelpost herverdeling medicijnenmaatstaven
Behalve de stelpost herijking bevat de begroting ook een zogeheten stelpost herverdeling medicijnenmaatstaven. Deze is gekoppeld aan de herijking gemeentefonds. Bij de raadsinformatiebrief inzake de meicirculaire is al aangegeven dat deze is komen te vervallen voor 2022. Met het instellen van een nieuwe stelpost herijking gemeentefonds is een aparte stelpost inzake herijking medicijnenmaatstaven niet meer nodig. Deze is dan ook komen te vervallen.

Correcties Kadernota
Bij de kaderbrief is een drietal cijfers niet goed gepresenteerd, waardoor het gepresenteerde saldo niet correct is. Ten eerste zijn de cijfers rondom restwaardesystematiek (A1) verkeerd benoemd. In plaats van de effecten 2022-2025 te presenteren, zijn de effecten voor 2021-2024 benoemd. Daarnaast zijn de bedragen ten behoeve van verzekeringen (A21) en materiële lasten (A22) gepresenteerd als voordelen, terwijl dit nadelen betreft. Hiertoe zijn correcties doorgevoerd.

Correcties bestemmingsreserve Sociaal Domein
Bij de begroting 2021 is ter dekking van uitgaven Jeugdzorg in 2022 een onttrekking aan de bestemmingsreserve Sociaal Domein geraamd van € 621.000. Hiermee worden structurele lasten gedekt door incidentele baten. Dit is niet in lijn met de richtlijnen zoals deze zijn opgesteld vanuit de commissie BBV. Daarnaast behoeft in de kaderbrief voorgestelde dekking voor de capaciteitsuitbreiding bij Mens en Samenleving (voorheen Maatschappelijke Ontwikkeling) een aanpassing, zodat incidentele lasten door incidentele baten worden gedekt.

Structurele kostendekkendheid afval
In tegenstelling tot de begroting 2021 is in de huidige begroting 100 % structurele kostendekkendheid bereikt. Hiertoe is de opbrengst afvalstoffenheffing voor de jaren 2023-2025 verhoogd tot het opbrengstniveau van 2022. Daarnaast wordt in deze jaren ook een deel van de voorziening ingezet (ca. € 90.000 per jaar vanaf 2023). Door het bereiken van structurele kostendekkendheid behalen we in de jaren 2023-2025 een voordeel van jaarlijks € 200.000. Dit voordeel heeft geen betrekking op het gesloten systeem van de afvalstoffenheffing, maar wordt veroorzaakt doordat bij de begroting 2021 deze dekking ten laste van de algemene middelen werd gebracht.

Diverse kleine wijzigingen
Naast bovengenoemde mutatie zijn er ook nog verschillende marginale mutaties die van invloed zijn op het begrotingssaldo. Deze worden verder buiten beschouwing gelaten.

Overige ontwikkelingen begroting 2022

Sluitende begroting

Voor de jaren 2022-2025 is het college erin geslaagd om een structureel en reëel sluitende begroting aan te bieden. Het college stelt voor om het overschot in 2022 nog niet nader te besteden, zodat dit ruimte biedt aan nog niet of niet geheel in deze begroting verwerkte ambities en opgaven.